Witam, tu Bertie, a ja jestem tutaj z najnowszym z naszej serii opowiadającym historie Herodota. Ta historia jest dedykowana Tadeuszowi i Almie Rose.

napisany i zilustrowany przez Bertiego.
korekta Jana Elżbiety.

w ostatnich kilku odcinkach słyszeliśmy o niezwykle bogatym kraju o nazwie Lydia, który miał siedzibę w tej części świata, którą teraz nazywamy Turcją.

zdecydowanie najbardziej znanym królem Lidii był człowiek o imieniu Krezus, który był znany na całym świecie ze swojego niesamowitego bogactwa.

Krezus czuł się coraz bardziej zagrożony przez wojowniczych ludzi przybywających ze wschodu. Ostatnimi z nich byli Persowie, odporne plemię konnych wojowników dowodzonych przez Cyrusa, którego teraz nazywamy Cyrusem wielkim.

Imperium perskie zaczęło się, gdy Cyrus zjednoczył Persów z sąsiednim plemieniem zwanym Medami. Słyszeliśmy już o Medach, kiedy Lidianie walczyli z nimi w bitwie o zaćmienie. Lidianie nie mogli być pewni, co Cyrus i Persowie zrobią dalej. Może zaatakują Lydię.

więc Krezus zastanawiał się, czy powinien ruszyć przeciwko Persom, zanim staną się jeszcze silniejsi.

w tamtych czasach, kiedy nie było się pewnym, co robić, naturalnym sposobem było proszenie bogów o radę. Jak słyszeliśmy wcześniej, Lidianie mieli długą historię konsultowania się z greckimi wyroczniami, kapłankami, które twierdziły, że są w kontakcie z bogami i są w stanie przepowiadać przyszłość.

przetrwanie Imperium Lidyjskiego wisiało na włosku. Krezus chciał mieć absolutną pewność, że wyrocznie są trafne w swoich przewidywaniach i nie wymyślają tylko rzeczy, aby oszukać łatwowiernych ludzi z ich złota. Postanowił je przetestować.

aby to zrobić, wysłał posłańców do czołowych wyroczni w Grecji i Libii z surowymi instrukcjami. Dokładnie 100 dni po opuszczeniu Sardis posłańcy Lidyjscy zadali każdej wyroczni bardzo konkretne pytanie: co w tym momencie robił Król Krezus z Lidii, syn Alyattesa?

setnego dnia po tym, jak posłańcy odeszli, zrobił coś tak osobliwego, że czuł, że nikt nie może tego przewidzieć bez pomocy bogów. W brązowym kotle zrobił zupę z żółwia i jagnięciny.

Kiedy posłańcy powrócili do Sardis, chętnie czytał zwoje z odpowiedziami wyroczni. Tak spisała się kapłanka Pythiańska z Delphi:

mogę powiedzieć, ile ziaren piasku leży na dnie morza.
a ci, którzy nie mogą mówić, mogą się ze mną porozumieć.
Teraz czuję zapach potrawy, która jest gorąca,
Jagnięcina i żółw gotują się w dużym brązowym garnku.

Krezus był pod wrażeniem, że zna jego dziwny przepis.

natychmiast złożył bogatą ofiarę Apollowi, Bogu, który rzekomo kierował wyrocznią Delficką. Jako ofiarę nakazał swoim kapłanom rozpalić ogień i przetopić ogromną ilość złota, w tym wspaniały posąg lwa. Teoretycznie bóg Apollo otrzymałby tę ofiarę na niebie.

ale czy to ekstrawaganckie wydatkowanie bogactw było właściwym sposobem na zadowolenie greckiego boga? Na pewno Grecy uwielbiali otrzymywać złoto, ale ich spojrzenie na życie nieco różniło się od poglądów Lidyjczyków.

Świątynia wyroczni w Delphi miała dwa motos napisane nad jej drzwiami. Jednym z nich było „Poznaj siebie”, a drugim ” nic w nadmiarze.”Nadmiar oznacza” za dużo ” lub ” więcej niż potrzebujesz.”

na przykład, jeśli zjesz nadmiar czekolady, prawdopodobnie będziesz chory. Wiesz o co chodzi.

i myślę, że większość Greków zgodziłaby się, że topiąc ogromne ilości złota, Król Krezus popisywał się swoim bogactwem – nadmiernie.

bogowie, być może, uznaliby za stosowne, aby go pokonać.
Krezus wysłał wiele darów do wyroczni delfickiej. Podarował ogromne złote misy do mieszania wina, misy na wodę święconą i złoty posąg kobiety, która gotowała jego chleb rano. Wiele z tych wspaniałych darów ze Wschodu można było jeszcze zobaczyć w świątyni Delphi, kiedy Herodot pisał ponad 100 lat później.

Krezus następnie wysłał posłańców do Delphi z następującym pytaniem:

czy powinien iść na wojnę z Persami?

Wyrocznia delficka odpowiedziała następująco:

Jeśli Krezus pójdzie na wojnę, zniszczy wielkie imperium.

i to jest chyba najbardziej znana przepowiednia wszechczasów, znana nie tyle z dokładności, co z niejednoznaczności. Dwuznaczność oznacza, że można ją zrozumieć w więcej niż jeden sposób. Ale jedynym sposobem, w jaki Krezus zdecydował się zrozumieć, było to, że jeśli pójdzie na wojnę z Persami, Imperium perskie upadnie.

Kiedy Krezus otrzymał tę odpowiedź od Pytyjskiej kapłanki Delphi, był zadowolony, że wysłał jej więcej prezentów. Potem zadał kolejne pytanie:

czy panowałby przez wiele lat jako król Lidii?

jej odpowiedź brzmiała:

Kiedy muł staje się przywódcą Mede
wtedy, o Panie, nadszedł czas na ucieczkę

ta odpowiedź ucieszyła Krezusa jeszcze bardziej, ponieważ uważał, że Medowie nigdy nie wybierają muła dla swojego przywódcy i nie będzie musiał uciekać.

również za radą wyroczni zawarł traktat przyjaźni z Grekami żyjącymi w Sparcie. Spartanie byli najtwardszym i najbardziej wojowniczym narodem wśród Greków i mogą mu się przydać w potrzebie.

następnie przygotował swoją armię do ataku na Persów. W tym czasie, najmądrzejszy spośród swoich doradców, próbował ostrzec go, aby nie zaczynał wojny. Oto, co powiedział:

„pamiętajmy, jakiego rodzaju ludzi zamierzamy zaatakować. To dzicy mężczyźni, noszący skórzane spodnie, nie znający luksusu, nie pijący wina i ledwo mający dość jedzenia-potrafią przetrwać na kilku figach dziennie. Nie mają nic, co warto mieć, a jeśli ich pokonasz, nic nie zyskasz. My natomiast żyjemy w ogromnym komforcie. Nasze skarby są przepełnione złotem. Jeśli nas pokonają, zyskają wszystko, a my stracimy wszystko. Więc jaka jest korzyść dla nas z tej wojny? Bądźmy wdzięczni, że bogowie nie włożyli myśli w głowy Persów, że powinni nas zaatakować. O wiele lepiej jest siedzieć cicho i nic nie robić.”

Herodot mówi, że była to doskonała rada, ale niestety Krezus jej nie przyjął. Jego armia przekroczyła rzekę Halys z pomocą greckiego naukowca, Thales z Miletu, tego samego mędrca, który przepowiedział zaćmienie podczas starć z Medami. Thales skierował się z rzeką do kanałów tak, że woda była na tyle płytka, że można było przez nią przebrnąć. Następnie Armia Lidyjska wkroczyła do Kapadocji, rozległej centralnej części Turcji, która była pod wpływem Medów i ich nowych panów, Persów. Gdy Cyrus usłyszał o inwazji, zebrał armię, aby stawić czoła Lidianom. W drodze do Kapadocji zmusił młodych i sprawnych mężczyzn do wstąpienia do swojej armii. W końcu stała się potężną siłą. Spotkali się z Lidianami w bitwie pod Pterią w roku 547 p. n. e. Obie strony walczyły długo i ciężko z wieloma stratami, ale żadna z nich nie wyszła na wierzch. Krezus był rozczarowany tym, że nie odniósł zwycięstwa, a to z tego powodu, że miał mniejszą armię. Następnego dnia Cyrus nie ponowił ataku i Krezus postanowił powrócić do swojej stolicy, Sardis. Jego plan zakładał ponowną walkę wiosną następnego roku ze znacznie większą armią, w skład której wchodzili jego sojusznicy, Egipcjanie i Spartanie.

kiedy dotarł do Sardis, wysłał wielu swoich żołnierzy do domu i kazał im wrócić w przyszłym roku. Nigdy nie przypuszczał, że Cyrus i jego armia pójdą za nim aż do bram Sardis.

pewnej nocy, Wkrótce po powrocie Krezusa do domu, miał koszmar. Śniło mu się, że węże roiły się po ulicach Sardis, aż konie zeszły z pól i zjadły wszystkie węże. Zastanawiał się, jakie może być znaczenie tego dziwnego snu – ale zanim się dowiedział, było już za późno.

bo węże to Lidianie, urodzeni z rodzimej ziemi, a konie to cudzoziemcy z gór, którzy przychodzili je zjeść.

wkrótce usłyszał, że Cyrus zbliża się do miasta. Persowie znacznie przewyższali liczebnie Lidyjczyków, ale Cyrus był daleki od samozadowolenia. Widział, jak Lidianie posiadają wysoko wykwalifikowanych i odważnych jeźdźców, uzbrojonych w długie, okrutne lance i potrzebował planu, aby przezwyciężyć to Zagrożenie. Najbardziej zaufany generał Cyrusa wymyślił rozwiązanie. Był Mede zwany Harpagusem. Jego sugestią było, aby zabrać wielbłądy, które niosły torby armii, i umieścić je na linii frontu. Stało się tak dlatego, że konie często boją się wielbłądów. Cyrus skorzystał z tej rady i plan zadziałał. Kiedy kawaleria Lidyjska ruszyła do ataku, ich konie stanęły naprzeciw dziwnie pachnących, Garbatych, wciągających wielbłądy i były przerażone. W rezultacie armia perska pokonała w bitwie Lidyjczyków.

Tak więc Krezus wraz z ocalałymi żołnierzami Lidyjskimi wycofał się do Sardis. Wojna jeszcze się nie skończyła. Mury miejskie były silne i imponujące, a Krezus czuł się przekonany, że Persowie nie będą mieli szans na wkroczenie. Wysłał posłańców do swoich sojuszników-w tym Spartan-prosząc ich, aby jak najszybciej przyszli mu z pomocą. Spartanie otrzymali wiadomość i musieli udać się na pomoc Lidianom, ale niestety byli związani własną wojną z sąsiadami.

w Sardis była część umocnień, gdzie ściany były szczególnie mocne, strome i wysokie. Według legendy, jeden z pierwszych królów Sardis wziął lwa wokół murów, aby je chronić przed atakiem, ale mury w tej części cytadeli były tak wysokie, że nie zadał sobie trudu, aby wziąć lwa wokół nich. I to właśnie tutaj jeden z Lidyjskich strażników upuścił swój hełm. Przewróciła się po ścianie i utkwiła na wsporniku. Niezdarny strażnik wspiął się po ścianie, by go odzyskać. Na parterze obserwował perski żołnierz o ostrych oczach i zobaczył, że można wspiąć się na tę część muru. Był chętny do zdobycia nagrody za bycie pierwszym żołnierzem w mieście, i dzielnie zaczął krzyczeć. Podążali za nim inni żołnierze perscy i wkrótce roiły się nad blankami Sardis. Krezus widział, jak jego ludzie stawiają ostatni opór przeciw najeźdźcom. Zostali zaskoczeni, mieli przewagę liczebną i zbyt łatwo ich pokonać.

jego uszy były wypełnione okrzykami i okrzykami wojny, starciem ramion, trzaskającymi płomieniami. Żołnierze i cywile biegli w tę i tamtą stronę, a on postanowił wmieszać się w tłum, mając nadzieję, że nikt go nie rozpozna. U jego boku pozostał jedyny syn. Możesz sobie przypomnieć, że jego drugi syn, Atys, zginął w wypadku na polowaniu. Ten ocalały syn był głupi – co oznaczało, że nie był w stanie mówić. Krezus próbował wszystkiego, aby wyleczyć chłopca z jego nieszczęścia, a nawet skonsultował się z wyrocznią Delficką. Odpowiedź wyroczni mówiła-bo ostrzegała.

uważaj czego sobie życzysz.

i właśnie teraz spełniło się życzenie ojca, ale nie w taki sposób, na jaki miał nadzieję. Perski żołnierz biegł w ich kierunku, a jego syn w przerażeniu wypowiedział swoje pierwsze słowa. Powiedział:

„proszę pana, nie zabijaj tego człowieka, bo to mój ojciec, Krezus, syn Alyattesa, króla Lidii. „

i oczywiście Krezus był dokładnie osobą, której szukali żołnierze perscy. Gdy tylko jego syn przemówił, natychmiast został pojmany.

Lidia została pokonana. Sardis był w płomieniach. Krezus był więźniem. Słowa wyroczni delfickiej się spełniły. Krezus poszedł na wojnę i upadło wielkie imperium. Zakładał, że to imperium perskie zniszczy swoimi wojowniczymi działaniami. Właściwie to był jego własny.

zwycięzca, Cyrus, król Persów, nakazał wybudować gigantyczne ognisko. Krezus i czternastu synów czołowych Lidian zostało umieszczonych na stosie, przykutych do słupa. Gdy ogień zaczął się tlić, Krezus zawołał:

„o Solonie, najmądrzejszy ze wszystkich ludzi, bogowie powinni rozkazać, aby każdy władca na ziemi słuchał twoich słów!”

Cyrus był bardzo zaintrygowany i zdał sobie sprawę, że może skorzystać z doświadczenia i rad Krezusa. Rozkazał swoim ludziom ugasić ogień, ale już płomienie skakały wokół jeńców. Krezus, widząc, że jego szansa na przetrwanie wymykała się, zawołał ponownie, Tym razem do Boga Greków: „O Panie Apollo, jeśli któryś z moich darów ci się podobał, przyjdź mi z Pomocą teraz!”

Apollo bóg słońca spojrzał w dół i zobaczył cierpienie swojego ulubionego króla, który poświęcił mu tyle złota. Płakał z litości, a jego łzy padały na ognisko i gasiły płomienie.

tak przynajmniej opowiada Herodot.

Cyrus miał wtedy okazję porozmawiać z krezusem. Krezus przyznał, że rozpoczęcie wojny było wielkim błędem,

„w czasie pokoju synowie grzebią swoich ojców, ale w czasie wojny ojcowie grzebią swoich synów.”

kiedy dwaj królowie rozmawiali, Krezus powiedział: „powinieneś powstrzymać swoich żołnierzy przed spaleniem Sardis i zabraniem wszystkich bogactw, które znajdują.”

” Co ci do tego?”zapytał król Perski.

„nic,” powiedział Krezus, ” ale teraz całe to bogactwo należy do Ciebie i to Ty jesteś okradany.”

słysząc te mądre słowa, Cyrus zrozumiał, że Krezus był dobrym człowiekiem. Postanowił darować sobie życie. Rozkazał strażnikowi uwolnić więźnia i zdjąć łańcuchy. Dał Krezusowi zgodę na wysłanie tych łańcuchów do wyroczni delfickiej. Posłańcy lidyjscy położyli ich u drzwi świątyni i zapytali wyrocznię, czy to jej zwyczaj oszukiwać tych, którzy dobrze jej zapłacili, a greccy bogowie okazywali taką niewdzięczność.

ale Pytyjska kapłanka Delphi nie przepadła za słowami. Odpowiedziała, że pięć pokoleń temu, człowiek zwany Gyges, wielki, wielki, pradziadek Krezusa, zamordował króla Lidii i ukradł mu tron. Teraz król Krezus płacił za zbrodnię swojego przodka.

i oczywiście wskazała, że upadło wielkie imperium, tak jak przewidziała, tyle że to nie Persja została pokonana, ale Imperium Lidii.

a co do jej rady, że Krezus będzie bezpieczny, dopóki muł nie zostanie królem Persji, Wyrocznia wyjaśniła to w ten sposób. Muł jest skrzyżowaniem konia i osła, tak jak Cyrus urodził się matce, która była Mede i ojcu, który był persem. A patrząc na to w ten sposób, można powiedzieć, że muł rzeczywiście zasiadł na tronie Persji.

i na tym właśnie Herodot kończy historię Krezusa. Zauważa, że Grecja jest pełna bogatych darów, które Krezus dał Grekom – nawet więcej niż te, o których już wspomniał.

i mam nadzieję, że podobała ci się historia Krezusa. Być może czujesz, że wiele szczegółów opowiedzianych przez Herodota jest dość fantazyjnych-na przykład opowieść o tym, jak Bóg Apolla płakał i gasił ogień na stosie, nie jest taką, w którą dzisiaj byśmy uwierzyli, podejrzewam.
niektóre rozmowy, które Krezus prowadził z Solonem i Cyrusem, są prawdopodobnie fikcją. Nie mówię, że Herodot je wymyślił, ale słyszał historie, które poprawiły się przez lata w opowiadaniu, i ukształtował je z nastawieniem greka. Grecy byli wyraźnie zafascynowani krezusem i jego bogactwem. Jego życie wydawało się Herodotowi mieć kształt greckiej tragedii. Krezus był zasadniczo dobrym człowiekiem, który miał jedną wielką wadę charakteru – był zbyt zadowolony z siebie i swojego wielkiego bogactwa. Z greckiego punktu widzenia było nieuniknione, że bogowie ukarzą go za pychę.

i jestem zachwycona, że mogę zadedykować tę historię Tadeuszowi i Almie Rose oraz ich rodzicom, Laurze i. Farhad. Laura mówi nam, że ich rodzina słucha nas od około sześciu miesięcy, zwykle kiedy są razem w samochodzie. Tadeuszowi szczególnie podobają się historie, a Alma Rose lubi nasze historie Katie. I jesteśmy niezmiernie wdzięczni za ich wsparcie dla nas na Patreonie.