religia cywilna, publiczne wyznanie wiary, które ma na celu zaszczepienie wartości politycznych i które nakazuje dogmaty, obrzędy i rytuały obywatelom danego kraju.

ta definicja religii cywilnej pozostaje spójna z jej pierwszym trwałym teoretycznym traktowaniem, w umowie społecznej Jean-Jacques ’ a Rousseau (1762). Przedostatni i stosunkowo długi rozdział tego dzieła Rousseau poświęcił dyskusji o religii cywilnej, kładąc nacisk na jej główne elementy pojęciowe i podkreślając jej normatywne znaczenie dla zdrowego ciała. Celem religii cywilnej dla Rousseau jest krzewienie wśród obywateli uczuć towarzyskości i umiłowania obowiązków publicznych, rozszerzając te więzi na obywateli i ich członków. Religia cywilna identyfikuje bogów i opiekuńczych dobroczyńców, którzy pomagają w tym wielkim celu, a jej skuteczne inkultywowanie ma pomóc w utrzymaniu stabilności, porządku i dobrobytu w kraju.

Rousseau zaproponował, że dogmaty religii cywilnej powinny być proste: powinny potwierdzać życie pozagrobowe, Boga z boską doskonałością, pogląd, że sprawiedliwi będą szczęśliwi, a bezbożni ukarani, oraz świętość umowy społecznej i praw polityki. Religia cywilna powinna również potępiać nietolerancję jako kwestię wyznaniową, twierdził Rousseau, biorąc pod uwagę, że nigdy więcej nie będzie wyłącznej religii narodowej. Cywilne wyznanie wiary powinno tolerować wszystkie i tylko te religie, które tolerują innych, sugerował, przynajmniej o ile odpowiednie grupy religijne nie podtrzymują przekonań sprzecznych z obowiązkami obywateli. Co więcej, Rousseau sprzeciwił się temu, że można słusznie stosować kary wobec tych, którzy nie przestrzegają religii cywilnej. Chociaż rząd nie może zobowiązać człowieka do wiary w jego dogmaty, ten, kto ich nie przyjmie, może słusznie zostać wygnany z Państwa ze względu na nietowarzyskość. Ponadto obywatel, który publicznie uznaje dogmaty cywilne, może zostać ukarany śmiercią, jeśli później zachowuje się tak, jakby w nie nie wierzył.

religia cywilna nie jest tożsama z religią. Podczas gdy religie ustanowione otrzymują symboliczne poparcie lub pomoc finansową od rządu, nie mogą odwzajemniać się poprzez wspieranie instytucji państwowych lub obowiązków obywateli. Ugruntowana religia może opowiadać się za łagodnością lub wycofaniem się z życia publicznego lub promować inne wartości, które są sprzeczne z celami obywatelstwa. Ustalone religie mogą też nadawać priorytet celom nieziemskim, a nie życiu na ziemi, lub identyfikować przywództwo kościoła niezależne od władz politycznych. Rousseau widział ten ostatni problem zarówno jako powszechny, jak i zgubny:” gdziekolwiek duchowieństwo stanowi ciało”, pisał: „jest ono Panem i prawodawcą w swojej domenie.”Rousseau twierdził, że Thomas Hobbes był jedynym chrześcijańskim pisarzem na tyle odważnym, aby zaproponować zjednoczenie chrześcijaństwa i państwa, ale Hobbes najwyraźniej źle zrozumiał, że chrześcijaństwo jest straszne dla Republik założycielskich. Rousseau zarzucił chrześcijaństwu, że ludzie są nadmiernie służalczy i zależni, pozostawiając wyznawców nieprzystosowanych do służby wojskowej i gotowych do niewoli. Co ciekawe, Rousseau skontrastował współczesne, zinstytucjonalizowane chrześcijaństwo z” religią człowieka”, wyróżniając tę ostatnią jako religię Ewangelii. Wychwalał religię człowieka jako „świętą, wzniosłą, prawdziwą”, ale dodał, że jej słabość polega na tym, że nie ma ona właściwego stosunku do całości politycznej i jako taka nie daje zewnętrznej siły braterskiej jedności, której się domaga.

Rousseau utrzymuje, że religia cywilna zadecydowała o korzyściach. Jednoczy boską miłość z prawami własnego kraju, skłania ludzi do modlitwy za ojczyznę i ożywia ciało. Ale religia cywilna ma wyraźne słabości. Ponieważ jej dogmatyczne elementy towarzyskości są konstruowane i będą się różnić w zależności od kraju, można przypuszczać, że mogą być one źle opracowane lub niespójnie. Co więcej, teologiczne postulaty religii cywilnej prawdopodobnie mogą być fałszywe, co Rousseau zdawał się uznawać. Religia cywilna niesie również ryzyko sprzyjania łatwowierności, przesądom i Nietolerancji w Polityce ciała. Ponadto problemom moralnym lub ostrożnościowym mogą towarzyszyć wysiłki na rzecz krzewienia lub utrwalania religii cywilnej w państwie pluralistycznym.

chociaż Rousseau mógł dać religii cywilnej swoje pierwsze opracowanie w teorii politycznej, zjawisko to wyprzedziło go o wiele stuleci. Francuski historyk Numa Denis Fustel de Coulanges zidentyfikował formy religii cywilnej w fundamentach starożytnego miasta-państwa Grecji i Rzymu. Grecki historyk Polibiusz, pisząc w II wieku p. n. e., zaobserwował elementy religii cywilnej w swoim badaniu Konstytucji rzymskiej. Polibiusz zauważył, że przesądy łączą Państwo Rzymskie, dodając—z podziwem—że to uczyniło Rzym zdecydowanie wyższym w sferze religii. Publiczna forma religii Rzymian pobudzała sędziów do skrupulatności i posłuszeństwa, zaproponował Polibiusz, podczas gdy kapryśne, bezprawiowe masy pozostały powstrzymane przez strach przed bogami i karą w zaświatach.

w latach 60.socjolog Robert Neelly Bellah zaproponował, że w Stanach Zjednoczonych istnieje religia cywilna, przepełniona różnymi rytuałami, które jednoczą jej obywateli, posługując się symbolami zaczerpniętymi z konkretnych religii, ale działającymi niezależnie od ich pochodzenia. Uważał, że Stany Zjednoczone mają własną serię świętych i męczenników (takich jak George Washington, Thomas Jefferson i Abraham Lincoln) i że badanie dokumentów założycielskich i ważnych przemówień inauguracyjnych pokazuje, jak działa na idei, że jest to naród wybrany przez Boga. Jednak podczas gdy jednoczenie symboli, mitów założycielskich i rytuałów publicznych można znaleźć w całym kraju, nie jest jasne, czy religia cywilna jest konieczna do założenia kraju, czy ostatecznego sukcesu.